نقد و تحلیل تشبیه در دیوان سنجر کاشانی

سنجر کاشانی یکی از شاعران قرن یازدهم است که در هند از شهرت و اعتبار زیادی برخوردار بوده و همچون دیگر شاعران سبک هندی به صورخیال رویکرد ویژه‌‌ای داشته‌‌است. در این تحقیق تشبیه به‌‌عنوان عنصر اصلی و سازندة تصویر در شعر وی، بر‌‌اساس روش تحلیلی-توصیفی نقد و بررسی شده‌‌است. سنجر درمجموع 1492 بار در 5506 بیت، برای ارائة مضامین مورد‌‌نظرش از تشبیه بهره‌‌برده‌‌است. از مجموع تشبیهات به‌‌کار رفته، 797 مورد تشبیه بلیغ است که تأثیر زیادی در بلاغت و غنای تصاویر داشته‌‌است. وی در ساخت تشبیه از اشیاء، ابزار، امور ذهنی، انسان و اعضا و متعلقات وی، بیشترین الهام را گرفته و علاقة زیادی به همراه‌‌کردن تشبیهاتش با برخی از شگردهای خیال‌‌انگیز همچون استعاره، کنایه و اغراق داشته‌‌است. با‌‌این‌‌وجود، پیچیدگی و ابهام چندانی در ساختار تشبیهات دیوانش دیده نمی‌‌شود. سخنور کاشانی در موارد متعددی موفق شده‌‌است تا با واردکردن عنصری تازه در تشبیهات آشنا و تثبیت‌‌شدة شعر فارسی، به‌‌گونه‌‌ای از آن‌‌ها آشنایی‌‌زدایی کند‌‌ و موجب غرابت و تازگی آن‌‌ها شود. افزون‌‌بر این، تشبیهات تازۀ متعددی در مجموعة تصاویر وی به‌‌کار رفته‌‌است. هرچند در پاره‌‌ای موارد می‌‌توان مایه‌‌هایی از پویایی و تحرک را در ساختار تشبیهات مشاهده کرد؛ اما درمجموع تشبیهات، تصاویری ساکن و ایستا هستند.